Páginas

29.12.11

A TRADICIÓN ESCULTÓRICA EN GALICIA


A nosa terra foi sempre fértil en escultores. Estamos ante unha tradición forxada ao longo dos séculos, e que se expresou a través da arte popular ou das máis requintadas expresións plásticas e estéticas do románico, do barroco, do rexionalismo, das vangardas e da arte contemporánea e actual.

Unha das figuras senlleiras dentro da plástica galega é Francisco Asorey , de quen este ano 2011 cúmprese o cincuenta aniversario do seu falecemento. O cambadés é unha figura chave dentro da escultura galega,  pois conecta perfectamente coa tradición e abre novos vieiros cara a modernidade. Comezaremos esta clase lembrando a súa figura, para despois botar unha ollada ao panorama escultórico galego desde a antigüidade ata os nosos días.

Asorey nace en Cambados no ano 1899. Na vila pontevedresa pasa a súa infancia ata que marcha a Barcelona a estudar o bacharelato. Na capital catalá vai dar os seus primeiros pasos profesionais dentro da escultura e decantar a súa vocación. Despois cambia de localidade e instálase como mestre de debuxo no colexio dos Salesianos de Barakaldo, lugar no que vai traballar facendo imaxes relixiosas. Despois vivirá uns anos en Madrid ata que en 1918 decide instalarse en Compostela, tras obter a praza de escultor anatómico na Facultade de Medicina da Universidade.

En Santiago instala un obradoiro e nel comeza a facer tallas policromadas, case sempre co tema das mulleres labregas galegas. Durante as década dos anos 20 preséntase aos concursos das exposicións nacionais, acadando unha medalla de ouro cunha talla de San Francisco en 1926. Asorey foi un artista moi valorado en vida, o que lle permite traballar en encargos públicos xa desde esta etapa de xuventude: San Francisco (Santiago de Compostela, 1926), Aviador Loriga (Lalín, 1933) , Curros Enríquez (A Coruña, 1934)... Asorey nunca abandonou a creación de imaxes relixiosas, compaxinando os encargos civís con a creación de santos e virxes en pedra e madeira.

Nos anos anteriores á guerra civil, Asorey é o escultor máis influinte dentro do panorama galego, sendo considerado o artista de cabeceira do grupo Nós, por considerar aqueles que lograba reflectir nas súas obras a esencia do pobo galego, sobre todo a través das súas mociñas labregas, cos cabelos louros, as meixelas acesas e os olliños claros, e con grandes aires de monumentalidade que as convertían en iconas da terra. Como moitos outros, Asorey tivo que renunciar ao seu compromiso político con Galicia e adaptarse aos novos tempos. En 1961 morre, deixándonos como legado unha produción extensa e de gran calidade, sendo un dos grandes modernizadores da plástica galega. Asorey sérvenos como un punto de partida excelente á hora de explicar esta tradición secular que asume a escultura galega. A utilización dos materiais tradicionais, como o granito e a madeira, a herdanza da tradición escultórica, e a súa vontade modernizadora convérteno nunha figura indiscutible da nosa plástica.

Remontándonos á prehistoria, un dos grandes fitos da plástica galega son os gravados rupestres, os petroglifos, cuxa beleza traspasa todas as etapas históricas malia que o seus significado máxico, simbólico e relixioso moitas veces se nos escape. Os petroglifos veñen representar o universo ideolóxico dos homes e mulleres da idade do bronce, reflexo da súa vontade de transcender. A intención estética é evidente neles. Escenas de caza, armas, figuras zoomorfas –sobre todo cervos- e antropomorfas, fálannos daquelas sociedades, sobre todo do prestixio social das actividades da caza e da guerra. Puntos , cazoletas, labirintos -como o de Mogor- e formas xeométricas curvas teñen un significado simbólico difícil de albiscar, aínda que se manexan diferentes hipóteses que teñen que ver coa astronomía ou co dominio do territorio.

Andando no tempo, a cultura castrexa deixounos un legado escultórico dunha fasquía ben diferente. Nos museos galegos e do norte de Portugal temos fermosos exemplos de guerreiros como o de Armeá ou os de Guimaraes. Estáticos, frontais, co escudo na man, fálannos da importancia da guerra na sociedade castrexa. O contacto con Roma e a cultura clásica cambia a forma de entender a escultura. A realismo e o ideal de beleza clásica van influír á hora de recrear a figura humana, representando aos deuses e deusas humanizados, se ben en Galicia os modelos clásicos das grandes culturas mediterráneas non acaban de callar. Gallaecia era a periferia do imperio, e por iso non contamos con grandes pezas dunha época, como sabemos, moi rica na historia da arte. Aínda así, hai dúas pezas que merece a pena destacar: a Estela funeraria de Crecente (Museo de Lugo), que representa á unha familia da época,  e a estatua de Dioniso e Ampelos do Museo Arqueolóxico de Ourense.

A cristianización do territorio vai provocar que a temática e a iconografía relixiosa domine o panorama escultórico galego ata ben entrado o século XIX. Os artistas que se irán sucedendo ao longo dos séculos terán á igrexa cristiá como principal cliente e fonte de inspiración. Desde os primeiros tempos do cristianismo, e durante toda a alta idade media, a plástica galega ten senlleiros exemplos de creacións artísticas de toda esta etapa. Unha das pezas máis fermosas dos primeiros tempos do cristianismo é o Crismón de Quiroga, do século V e conservado no  Museo Diocesano de Lugo. Sen dúbida, nestes séculos estábase prefigurando a gran eclosión do románico no vello reino de Galicia, unha mágoa que o noso clima non permitise a conservación de máis exemplos doutras artes como a pintura mural.

O románico é un tempo feliz para a escultura galega. Durante os séculos XII e XIII Galicia convértese, coa cidade de Compostela e a romaxe, nun dos centros do fundamentais do cristianismo. O Pórtico da Gloria é unha obra mestra do románico a nivel europeo, e  ven coroar unha tradición que xorde cen anos antes e que florece nas portadas das igrexas e catedrais galegas. Ademais, a maxia do Mestre Mateo creará feliz escola. Nesta altura, as igrexas que agroman por todo o territorio responden a un estilo e a un programa iconográfico común en todo o país. Ao lado dos grandes predios das sés bispais, temos un románico rural belísimo.


Se o románico galego é brillante,o gótico non vai acadar a mesma altura, malia contarmos con excelentes exemplos como o conxunto escultórico da Catedral de Tui. Nos últimos séculos do medievo consolídase a tradición dos cruceiros, que tería gran continuidade durante os seguintes séculos. Os modelos e a calidade artística son moi variables, e algúns deles sobresaen do resto, como o de Melide ou o de Hío. A creación de cruceiros está en mans dos canteiros, a medio camiño entre o escultor e o artesán, que serían admirados e servirían de fonte de inspiración a moitos dos escultores modernos, como Asorey ou Faílde.

As catedrais e igrexas da cidade de Compostela, xunto coas de Lugo e Ourense, van ver como no tempo do renacemento, do manierismo e do barroco, renóvanse as portadas, coros, baldaquinos, altares e retablos coas novas linguaxes plásticas. Na idade moderna xorden en Galicia auténticas personalidades dentro do panorama iescultórico, como Francisco Moure ou Gregorio Fernández, o gran escultor español do século XVII; nacido en Sarria e formado en Ourense.

No século XIX a temática e as posibilidades expresivas no eido escultórico amplíanse moito. A principal figura nesta altura vai ser Isidoro Brocos, coas súas espléndidas terracotas de temática costumista e rexionalista. A renovación e a vangarda da plástica galega inclúe, ademais de Asorey, a figuras como Cristino Mallo, ou Antón Faílde, precursores da plástica galega actual, que conta con creadores de excelente calidade e moi recoñecidos como Francisco Leiro, Elena Colmeiro, Silverio Rivas, Acisclo Manzano, Manolo Paz, Paco Pestana, Ramón Conde, Pamén Pereira ou artistas que se moven dentro do multidisciplinar como Jorge Barbi, Jorge Perianes ou Ángela de la Cruz e un longo etcétera que manteñen o excelente nivel da escultura galega.



entrevista a francisco Leiro para o programa Cultura 10 da tvg

21.12.11

O PATRIMONIO INDUSTRIAL EN GALICIA


O patrimonio industrial é unha parte fundamental da nosa historia e da nosa cultura que nos permite reconstruír e entender o pasado industrial do país. Está composto polas fábricas, as minas, as máquinas, os muíños, os almacéns, as ferramentas, e outros elementos que constitúen as pegadas materiais da actividade humana ligada ao traballo, testemuña da nosa civilización industrial. Normalmente o marco cronolóxico sitúase en torno á metade do século XVIII, que é cando agroman as primeiras industrias na península ibérica. O patrimonio industrial está composto por elementos illados, conxuntos industriais e paisaxes industriais.

A consideración como patrimonio cultural dos restos do pasado industrial dos diferentes territorios ten lugar nestas últimas décadas. O seu estudo e conservación é defendido actualmente pola UNESCO e polo ICOMOS, a través dunha axencia internacional (International Commitiee For The Conservation Of The Industrial Heritage). En Galicia, a súa posta en valor é un feito serodio, pois moitas estas instalacións ficaron abandonadas durante moitas décadas. Na actualidade algúns destes elementos do patrimonio foron recuperados para que nos falen do seu pasado; porén, a maior parte deste patrimonio estase a perder de forma irremediable.

Nesta clase imos botar unha ollada ao noso pasado industrial, e a pegada que esta deixou na sociedade, na paisaxe e no patrimonio galego.

A INDUSTRIA EN GALICIA

A revolución industrial que transformou fondamente as estruturas económicas e sociais europeas desde finais do século XVIII foi un feito que en Galicia non tivo unha gran relevancia ata case un século máis tarde. Poucas industrias e de escasa entidade marcan unha sociedade na que o sector primario mantivo un peso moi grande ata os nosos días. En Galicia subsistiron os oficios artesanais, máis ou menos especializados, ata ben avanzada a era contemporánea, debido á dispersión da poboación e a economía de subsistencia. Canteiros, curtidores, ferreiros, zapateiros, torneiros, etc. Moitos deles traballaban a tempo parcial e de xeito itinerante. Cando falamos de industrialización en Galicia temos que comprender que estamos ante un proceso incompleto e, para moitos estudosos, fracasado.
No século XVIII Galicia está nun punto de partida óptimo para unirse a febre industrial europea. Nesta centuria, ademais da industria do lenzo, da que participaban en torno a 75.000 familias galegas, arrinca en Ferrol a construción de buques co Arsenal; o Marqués de Sargadelos instala unha das primeiras e máis grandes siderurxias da Península Ibérica, e o porto da Coruña racha o monopolio de Cádiz e comeza a comerciar con América. Que foi, pois, o que fallou? Que se perdeu neste proceso durante o XIX? A forte competencia europea, a falta de capitais, e a posición periférica e subalterna do Reino de Galicia no novo estado liberal son razóns que abondan por si mesmas para comprendermos o fracaso.

Durante o século XVIII as iniciativas industriais veñen da man da coroa española, a través da instalación das manufacturas reais, na etapa do despotismo ilustrado cuxo máximo expoñente foi en España o monarca Carlos III. A Real Fábrica de Sargadelos foi o buque insignia dunha serie de iniciativas industriais que abranguen a fabricación de diferentes xéneros. A Real Fábrica de Mantelería da Coruña, a Real Maestranza de Artillería da Coruña, a Real Fábrica de Cobrería en Xubia, a Real Fábrica de Xarcia e Lona en Sada, ou a Fabrica de Tabacos da Coruña, instalada en 1806, son exemplos do incipiente desenvolvemento industrial deste período.

A iniciativa da Real Fábrica de Sargadelos, primeiro siderurxia, e despois factoría de louza, non se entendería sen a figura egrexia do seu fundador, don Raimundo Ibáñez. Este prominente ilustrado naceu en Oscos, Asturias, no ano 1749, no seo dunha pequena familia fidalga. Desde que era novo amosouse como un emprendedor e un precursor, tratando de introducir nos reinos españois as novidades producidas noutros países máis avanzados. O seu pai era notario, e con el debeuse formar, pasando despois a traballar en Ribadeo como administrador dunha casa comercial. Non tardaría moito en facerse coa dirección do negocio. Converteuse nun comerciante de éxito, facendo medrar en pouco tempo a súa situación social e económica. Comerciou nestes anos con aceite, con liño, con viño e augardente e con ferro, introducindo e dándolle saída a estes produtos desde Galicia e Asturias. Vemos pois como, na segunda metade do XVIII, xa era posible, en certos casos, mudar a condición familiar grazas as oportunidades de negocios que se abrían para os emprendedores. Non se conforma Antonio Raimundo Ibáñez co seu éxito comercial e faise el mesmo armador, fundando a Real Compañía Marítima, e comezando a comerciar coas Indias e tamén con lugares daquela tan exóticos como Rusia, Suecia ou Terranova.

A partir do ano 1791 comeza a erguer o complexo de Sargadelos, hoxe en día coñecido pola súa cerámica. Nun primeiro momento xurde como unha potente siderurxia, a altura das que comezaban a proliferar en Europa ao calor do proceso da industrialización. Contaba para a empresa co apoio do Primeiro Ministro Godoy desde Madrid, que lle aseguraba contratos para adquirir municións para a Armada Española, e lle facilitaba os suministros de materias primas. En 1794 comeza a funcionar o complexo, no que se fabrican, ademais de balas de canón, todo tipo de obxectos pesados de ferro, elementos de uso cotiá e ferramentas. A fábrica non tardou moito en entrar en decadencia debido ao difícil abastecemento e a competencia sufrida desde outras instalacións. Ademais o marqués de Sargadelos atopouse co rexeitamento de boa parte da poboación autóctona, debido á deforestación de montes en ben común que a súa fábrica provocaba na comarca. Consecuencia disto, no ano 1798 sufriu unha revolta que causou graves danos na siderurxia, que co tempo tivo que pechar. Co tempo, seguiríase producindo, pero a un ritmo moito menor do agardado polo marqués. Velaquí a curta historia dunha industria moderna nas formas, pero que non podía subsistir sen o apoio da coroa e sen esquilmar os bosques, pois aquel forno devoraba madeira.

No ano 1806 Antonio Raimundo Ibáñez crea a fábrica de louza  nas mesmas instalacións da siderurxia, repoñéndose así do fracaso anterior. Apenas podería ver o éxito da súa iniciativa, xa que morrería en 1808. As circunstancias do seu pasamento non ficaron moi claras. En 1808 coa Guerra da Independencia xa en marcha, forma parte das xuntas de defensa de Ribadeo. Cando estas capitulan ante os franceses, o marqués de Sargadelos é acusado de traidor e afrancesado polos do seu bando, que rematarían por asasinalo.

O seu fillo José Ibáñez tomaría as rendas dos negocios familiares e especialmente da fábrica de louza, que funcionaría durante catro etapas ata o ano 1879, chegando a ser unha referencia na península ibérica e un centro de exportación moi importante. A louza de Sargadelos, ademais do seu gran volume de produción industrial, acadou un resultado estético máis que notable, estando representada a través das súas máis senlleiras pezas en moitos dos museos galegos.


Raimundo Ibáñez foi un home dunha ampla cultura e erudición, a pesar de non poder cursar estudios universitarios. Paradigma do ilustrado emprendedor, foi quen de se converter no introdutor do modelo capitalista moderno naquela España que aínda conservaba usos e costumes propios do Antigo Réxime. Ibáñez aínda tivo tempo en vida de traer ao mundo a nove fillos, que deron continuidade á súa tarefa emprendedora. Cando morreu estaba a se tramitar o título de Marqués de Sargadelos para a súa persoa, título co que pasou á historia aínda que nunca gozara del en vida:

«La población es la que constituye la riqueza y la fuerza de los Estados. No puede sostener el progresar sino por medio de la industria, fábricas, comercio y navegación, cuyos ramos son el poderoso agente de la industria, que es la primera, la más esencial e indispensable de las artes.»

A outra gran iniciativa industrial do XVIII foi o Arsenal de Ferrol, un complexo industrial fortificado, promovido pola Armada e dedicado á fabricación de buques de guerra, armamento e compoñentes. Foi creado en 1726, e naquela altura era a planificación industrial máis importante da coroa. Cara mediados de século o arsenal radícase definitivamente na marxe dereita da ría, e nel traballaban técnicos estranxeiros e poboación local –moitas veces forzados e en pésimas condicións- . A factoría ferrolá traballou a moi bo ritmo durante o XVIII. Os case 5.000 traballadores produciron unhas 130 embarcacións, que supuñan un tercio da armada española.  Ferrol pasou nesta altura de 300 a 4000 habitantes, seno a cidade máis poboada de Galicia por riba de Santiago e A Coruña. A primeira metade do XIX foi un tempo de crise para a factoría ferrolá, debido ás guerras e a escaseza económica. A recuperación tería lugar na segunda metade da centuria coa instalación dunha das primeiras fábricas de máquinas de vapor do estado.  Así, Ferrol comeza a fabricar barcos modernos, poñéndose a altura da construción naval máis avanzada; porén, a construción de cascos de aceiro sería un feito serodio, o que propiciou a decadencia da industria ferrolá.

O Arsenal propiciou a instalación dalgunhas fábricas auxiliares que, en casos como a fábrica de xarcias e velas de Sada, ou a fábrica de pranchas de cobre de Xubia, que acadaron unhas dimensións importantes.


Aínda que o panorama no XIX é sombrío debido aos fracasos da industria téxtil , siderúrxica e naval, outras iniciativas industriais agromaron no pais. Algúns exemplos son as fábricas de papel como as de Caldas e Lavadores, a louza de Sargadelos, ou a fábrica de vidro La Provisión, instalada na Coruña en 1828. Con todo, o sector máis importante ten que ver coa transformación de materias primas do sector primario, sobre todo, os curtidos e o salgado de peixe.

No século XIX o curtido de peles pasou de ser unha actividade doméstica complementaria a concentrarse en curtidoiros, en localidades como Betanzos ou Allariz, entre moitas outras. A tradición da transformación do peixe, esencialmente da sardiña, era algo que existía en Galicia desde principios do século XVIII. A salgadura facíase de xeito artesanal e intensivo, grazas ao duro traballo das mulleres dos mariñeiros. A chegada dun grupo fomentadores cataláns modernizou a pesca e o proceso transformador, sobre todo a través do uso da prensa no proceso de salgado, instalándose nas nosas rías os primeiros almacéns e factorías. Na década dos trinta do século XIX había en Galicia máis de duascentas destas fábricas.

O desenvolvemento industrial, aínda que escaso, provocou moitos cambios sociais alí onde se instalaron as factorías, como sucedeu na Coruña, cando as empregadas da fábrica de tabacos tiraron unha máquina de vapor ao mar por vir a substituír postos de traballo, emulando ao movemento ludista. A fábrica, de feito, traballou toda a súa vida de xeito artesanal, mantendo ata 2000 traballadoras a un tempo. Se ben, habería que agardar ata o século XX para ver xurdir un movemento obreiro consistente na nosa terra.

Cara a finais do século XIX o panorama industrial variou no país. Galicia súmase paseniño á nova vaga industrial europea. Ferrocarril e electricidade chegan de xeito serodio ao país. Nesta etapa, que dura ata a guerra civil, os portos e, sobre todo, o extraordinario crecemento de Vigo van tirar da industria galega. O sector principal da industria galega vai ser o relacionado co mar: pesca, conserva, fabricación de buques e utensilios para a pesca.

A tradicional salgadora transfórmase en conservas herméticas (primeiro de vidro e despois de folla de lata). En todas as vilas das Rías Baixas, e tamén noutros lugares tan afastados como o porto de Celeiro en Viveiro, agroman a fábricas de transformación de peixe, dirixidas cara o mercado exterior e favorecidas pola chegada do ferrocarril desde a meseta. Unha das características máis salientables desta industria foi a aparición de capital mixto hispano francés, como aconteceu no caso da fábrica da familia Massó en Bueu. Neste período ábrense mercados e amplíase a oferta con outras especies como o atún e o bonito. Foi, sen embargo, unha industria moi flutuante, dependendo da demanda (moi alta, por exemplo, na primeira guerra mundial), e dunha especie caprichosa como é a sardiña, que de cando en vez desaparece das nosas rías.

As melloras da industria naval permitiron que os buques se afastaran cada vez máis da costa. A altura dos anos vinte, barcos galegos xa pescaban ao sur de Portugal e en augas de Marrocos, ou no caso da industria do porto de Celeiro, no Cantábrico. A industria conserveira propiciou o desenvolvemento de empresas relacionadas, como os estaleiros, as fábricas de latas, redeiras, serradoiros, etc. Os estaleiros da ría de Ferrol e de Vigo marcarían outro fito no mundo industrial galego. Nos anos 30 do século XX J. Barreras e Hijos botaba buques con casco de aceiro e motores diésel.

Esta segunda fase de industrialización, que vai ter o seu núcleo forte nas Rías Baixas, provocou tamén unha serie de cambios. Vigo pasa de 18.000 habitantes en 1900 a 40.000 en 1930, converténdose nunha das grandes cidades industriais da época. Tamén xorden as primeiras organizacións sindicais e patronais na cidade atlántica, que ve como os costumes sociais e as ideas que moven á xente mudan a ritmo de vértixe. Desde a destrución da mariña de guerra española en Cuba ata a depresión dos anos 30, o Arsenal de Ferrol vai ter tamén encargos dabondo e vai facer crecer novamente á cidade.

Detrás do éxito do sector conserveiro e naval, o panorama e moito máis discreto. As cidades galegas amósanse incapaces de absorver nas súas modestas fábricas a todoo excedente demográfico do campo; entramos así, entre 1880 e 1929, na etapa das grandes migracións cara América. As rendas obtidas na emigración foron directamente ao campo, e tampouco axudaron a industrializar o país.
A electrificación en Galicia fi tamén un feito que non tivo moita forza nun primeiro momento. As cidades da Coruña e Vigo foron as primeiras en acadar o seu alumado eléctrico e os seus tranvías. Para reunir o capital necesario para as primeiras centrais eléctricas, os bancos Pastor e Simeón forneceron de capitais as primeiras sociedades eléctricas. Este sector tería, co paso do tempo, un alto desenvolvemento que se cobrou, como sabemos, un alto prezo paisaxístico.


A nivel estatal, a guerra civil vai supoñer grandes atrancos a un desenvolvemento industrial que nunca fora demasiado intensivo en comparación ás grandes potencias estranxeiras.  Porén, desde a súa condición de retagarda do bando rebelde, Galicia vai ter unha importancia estratéxica como abastecedor de manufacturas.

A posguerra foi unha época durísima a todos os niveis, incluído o industrial. A autarquía, a falta de divisas, a corrupción de estado, a falta de preparación dos dirixentes económicos son causas que explican, por exemplo, que a produción conserveira tardara vinte e cinco anos en recuperar o nivel que tiña durante a II República. Unha economía de cuartel que duraría ata a chegada da axuda americana como contrapartida á perda de soberanía coa instalación de bases militares estranxeiras, e que mudaría de xeito radical nos anos 60, tempo de desarrollismo e  tecnocracia.  Nestas dúas décadas de parón económico (1936-1956) Galicia consolida o seu atraso económico respecto do estado e de Europa.

O vindeiro 2012 cúmprense 30 anos da publicación do libro O atraso económico de Galicia,  do Profesor Xosé Manuel Beiras, no que se explican as causas que explican tal feito: falta dunha burguesía autóctona potente, a falta de unha estrutura política propia, a emigración endémica, a posición periférica no estado, etc. En Galicia, o modelo derivado do desenvolvemento económico dos anos 60 tampouco foi quen de evitar unha segunda grande vaga de emigración cara Europa, Euskadi, Cataluña e Madrid.

Unha das evidencias da colaboración de Franco co Terceiro Reich foi a exportación de volframio galego, coa presenza no noso país de técnicos e comerciantes nazis desde 1938 ata 1944, que se levaban o mineral a través de compañías mixtas formadas ad hoc. Ademais, existiron nesta altura outras compañías que venderon para o mercado libre, polo que o volframio galego tamén beneficiou aos aliados. A Compañía Minera de Santa Comba foi nesta altura a maior produtora do estado deste mineral. O volframio foi un mercado que só volveu funcionar en parte nos anos que durou guerra de Corea. Durante os primeiros anos de posguerra, a exportación de volframio foi a principal entrada de divisas da economía española, sen embargo para a poboación galega os beneficios non foron considerables, agás para os donos de terreos e para os industriais que se meteron no negocio. O retorno á poboación galega, neste sentido, foi mínimo, en termos de rendas e de creación de emprego. Da época das minas de volframio procede a creación dun holding chamado Industrias Gallegas, participado en boa medida polo Banco Pastor, que está na orixe de grandes industrias galegas como FENOSA e ASTANO.

Na etapa do franquismo, Galicia pasa ter excedentes en produción eléctrica. O proceso esixiu obras dunha grande complexidade técnica e moita acumulación de capital. FENOSA, Saltos del Sil e Moncabril explotarán, principalmente, o eixo formado polo Miño e o Sil. A localización desta industria en Galicia non reportou beneficios ao cidadán galego, que pagaba as mesmas tarifas que o resto dos cidadáns do estado. Ademais supuxo un alto custe ecolóxico e o asolagamento de aldeas e parroquias completas. O positivo de nos converter en potencia hidroeléctrica foi asegurarse o abastecemento, feito que contribuíu á instalación dalgunhas industrias máis ou menos potentes na nosa terra.

Na segunda metade do século XX recupérase o sector naval, a través do labor de Barreras e Vulcano en Vigo, e de ASTANO, creada en 1941, en Ferrol. A industria pesada en Galicia vai dar un gran salto cualitativo e cuantitativo coa instalación en 1958 da Citröen en Vigo, que en pouco tempo transformarase na principal industria da nosa terra. Citröen aproveita o subministro eléctrico, as vantaxes do porto e a zona franca e a existencia de man de obra para se converter no principal fabricante de automóbil da península. A factoría viguesa transforma a cidade, que vai ser un gran núcleo de atracción de poboación. De abastecer ao mercado español, Citröen pasa a exportar ao exterior case o 80% da súa produción. Ademais, provoca a instalación de numerosas industrias auxiliares que lle ornecen de materiais.

Iniciativas como a farmacéutica Zeltia ou a recuperación da cerámica de Sargadelos marcan pequenos fitos dentro dun país en xeral, repetimos, insuficientemente industrializado. Outro sector en auxe vai ser o agropecuario. Carnes, aves e lácteos prodúcense e expórtanse con novos métodos moi afastados do tradicional. As vellas fábricas de conservas van sufrir unha transformación, moitas das pequenas acaban por desaparecer, mentres que firmas como Pescanova  transfórmanse en multinacionais, dando entrada a unha nova flota moito máis moderna e entrando  no mercado do conxelado.

O sector da madeira tamén sofre unha forte evolución. Como consecuencia da cegueira das autoridades neste sector, o monte galego queda inzado  de eucaliptos. Deturpación da paisaxe, destrución de ecosistemas, substitución de pastos e cultivos por monte e lumes forestais son consecuencia deste proceso que semella non ter freo na nosa terra pese ao nacemento xa nos anos 70 dun feble movemento ecoloxista.

Este forte, pero insuficiente, crecemento industrial carrexa diferentes consecuencias. Unha delas o crecemento das cidades do litoral galego, con Vigo á fronte. Outra a creación dunha clase traballadora, e a recuperación dos movementos sindicais que ficaran prohibidos polo réxime, primeiro na clandestinidade e despois, coa chegada da democracia, xa de xeito legal. Na altura dos anos 60, o nacionalismo vincúlase ao movemento obreiro e ao marxismo, ligando a loita pola liberdade política e a soberanía nacional á loita polos dereitos da clase traballadora.

Nas últimas décadas Galicia é vítima da forte reconversión industrial, da que cidades como Vigo e, sobre todo, Ferrol, van saír moi prexudicadas. A entrada na Unión Europea e a recuperación xa na década dos noventa coincide, tamén, co nacemento dun novo sector estratéxico, o téxtil, cuxo maior paradigma vai ser o grupo Inditex, unha das principais multinacionais do sector a nivel mundial.

O PATRIMONIO INDUSTRIAL GALEGO

Despois de resumir a grandes trazos a historia industrial de Galicia –un tema moi interesante e que requiriría moito máis espazo- imos facer agora un repaso polos principais recursos patrimoniais ligados ao noso pasado industrial. Moitas destas instalacións, desapareceron fisicamente, están en desuso, ou directamente en ruínas. Algunha foi convertida en museo ou musealizada, como o Massó ou o Museo do mar de Galicia en Vigo, e outras viron como mudaban os seus usos mantendo a estrutura orixinal do edificio, como a Fábrica de Oleiros ou o  proxecto da Cros en Culleredo.

 Para coñecer este patrimonio, que ata fai pouco tempo non era considerado como tal, xorde hai tres anos a Asociación Buxa, co obxectivo de promover «o coñecemento, protección, conservación, acrecentamento, difusión e fomento do patrimonio industrial de Galicia, así como a súa investigación e transmisión a xeracións futuras. Coñecer é o primeiro paso para respectar, e respectar é o mellor camiño para conservar: o patrimonio industrial é un ben común que fala de nós e que debemos apreciar e poñer en valor como parte inseparable do noso patrimonio cultural.» Utilizaremos, pois, a información que teñen dispoñible na súa Web para facer unha escolma do patrimonio industrial galego sobranceiro.

Un dos elementos patrimoniais máis antigos que conservamos no eido industrial son os muíños, de río, como os de Xuvia (Sec. XVIII) ou de maré, como Pozo do cachón en Muros (sec. XIX), cunha capacidade de moer gran moi superior aos tradicionais de río ou de vento, e que fornecían de fariña procedente dos cereais galegos ao mercado, superando así a producións de subsistencia.

Outros dos primeiros establecementos da nosa industria son as fabricas de curtidos, en vilas como Narón, Noia, Betanzos, Allariz ou Compostela. Na actualidade conservamos algunhas destas vellas factorías de tratamento de peles, como as de Vilanova en Allariz, convertidas nun restaurante no que se poden observar as vellas instalacións.

En Cervo pódense visitar os restos e o pequeno museo que conmemora a historia do Marqués de Sargadelos, da siderurxia e da fábrica de louza. Pola súa banda, o Arsenal de Ferrol segue a ser utilizado como dependencias da armada, conservando o valor arquitectónico dos predios que o compoñen.

O tren é un dos elementos que marcan a industrialización dun país. En Galicia a primeira liña uniu Carril con Santiago, no ano 1853. Décadas máis tarde chegaría a conexión coa meseta, tanto da Coruña como de Lugo.  Pontes, viadutos, túneles e vellas estacións son testemuñas da antigüidade dun medio de transportes fundamentais que nesta última década está a vivir unha fonda transformación.

A minería e a electricidade foron outros dos sectores estratéxicos da industria. En lugares como A Silvarosa en Viveiro, ou Fontao en Vila de Cruces, a estrutura das iniciativas foi moi ampla, e a súa pegada podémola albiscar hoxe en día na paisaxe. Por outra banda, nos ríos galegos podemos atopar pequenas centrais en estado de ruína, ou recuperadas para outros usos como a do Tambre en Noia. Ademais, os grandes embalses construídos desde a metade do século pasado, e que tanto afectaron ás bisbarras onde se localizan, seguen practicamente todos funcionando.

Nas cidades e vilas galegas temos testemuñas de antigas fábricas que pecharon, e cuxos edificios ou ben están abandonados –como a Panificadora de Vigo- ou ben foron utilizados para outros usos, como os proxectos da Fábrica de Tabacos da Coruña ou da Cros en Culleredo.

Papeleiras, telleiras, fábricas de azucre, salgadoras, conserveiras, etc. completan o panorama industrial galego, e a súa pegada no patrimonio. Cómpre poñelo en valor, sobre todo aqueles predios que teñen un valor arquitectónico engadido, co fin de poder comprendermos mellor o nos pasado.

15.12.11

UNIVERSO LOIS. UNHA HOMENAXE A LOIS PEREIRO


Cando a Real Academia Galega decidiu (con risco) dedicar o día das letras galegas a Lois Pereiro, foron  moitos os que descoñecían ao autor. Foi unha decisión que tomou por sorpresa ao mundo da cultura galega, por tratarse dun escritor "de culto" máis que dunha figura consagrada das nosas letras. De vagar fomos sabendo máis deste home case descoñecido para o gran público chamado Lois Pereiro, coñecendo a súa biografía, afondando no seu universo cultural, namorándonos da súa excelente obra poética.

Esta clase vai dedicada á figura de Lois Pereiro, pero non vai tratar en exclusiva da súa vida e obra. Interésanos hoxe mergullarnos nese “mundo Lois” a través dos escenarios da súa aventura vital, dos seus amigos e compañeiros, e das influencias literarias, musicais e cinematográficas que marcaron a súa obra.

Lois Pereiro nace en Monforte de Lemos no ano 1958, fillo dun matrimonio chegado á capital da Ribeira Sacra desde as aldeas de Reádigos e Santa María do Viso no Incio. A súa infancia ten como referencia a vila monfortina e as terras do Incio –nas aldeas do pai e da nai pasaban os rapaces o verán-. Estudou no colexio dos Escolapios de Monforte, xunto co seu irmán Xose Manuel, apenas 17 meses maior que el, co que partillaría unha infancia normal entre xogos, estudos e libros. Máis tarde nacería Inés, a pequena da familia, confidente e compañeira de viaxe de Lois en varias ocasións.

Un dos feitos que van marcar a infancia de Lois é a súa afección á lectura, inculcada desde ben novo polos seus pais. Todas as semanas mercábanlle un libro nunha libraría da vila, entre elas tamén Xistral, propiedade do poeta chairego Manuel María, quen por certo faría unha obra ben diferente a de Pereiro. A través daquela libraría vai ter acceso á un universo literario co que vai ir conformando uns gustos moi persoais desde novo.  Aquel Lois cativo xa chamaba a atención polas súas sofisticadas preferencias literarias malia a súa curta idade.

Desde a adolescencia, Lois Pereiro mergúllase na música e no cine, que serán grandes paixóns da súa vida. The Velvet Underground, David Bowie... influencias que chegaban ao val de Lemos de xeito case milagreiro, grazas a uns amigos da vila que pasaban o verán en Londres, pois eran descoñecidos por a maior parte da xuventude galega e española.  Aquel mozo vai coller gusto polo ambiente e a estética underground tan diferente ao que se cociñaba na súa bisbarra natal.

Nestes tempos anda moi interesado nos poetas malditos, aos que vai tomar como modelo: Baudelaire, Rimbaud, Verlaine... Aprende de memoria eses versos e os recita con éxito. Polo menos así aconteceu cando, na discoteca de Monforte, Piedad Cabo, a  muller que o acompañaría o resto da súa vida, queda fortemente atraída daquel rapaz fraquiño e lizgairo que sabe recitar de memoria e manter grandes conversas sobre cine, música e literatura.

Nesta altura chega a necesidade de escribir, da creación literaria. A pesar de coñecer a obra de autores como Fole, Cunqueiro ou Manuel María, a súa grande inspiración foi o rianxeiro Manuel Antonio. Nel atopa esa arela de ruptura, esa actitude vangardista, e o compromiso coa escrita en lingua galega. «Quero ser como Manuel Antonio, escribir un libro e morrer novo», chegoulle a dicir a Piedade. A partir destes primeiros versos tomouse moi en serio o oficio de escritor.
En 1975, aos 17 anos,  e en plena transición cara a democracia, marcha a Madrid onde xa estaba o seu irmán Xosé Manuel. Matricúlase na carreira de socioloxía, pero só vai aturar alí tres meses, decidindo abandonar os estudos e volver a Monforte para traballar na cristalería do seu pai. Ao ano seguinte -despexadas certas dúbidas vitais- decide retornar a Madrid e estudar francés e alemán na escola de idiomas.

Ademais dos seus estudos de linguas, Lois vai pasar longas horas na Filmoteca Nacional devorando todo tipo de cine en interminables ciclos. O cinema é unha afección que xa trouxera de Monforte, cunha oferta limitada de proxeccións que completara co escaso cine que a televisión española botaba daquela. A filmoteca vai ser toda unha descuberta e unha apertura a un mundo cultural que lle estaba vedado na súa terra natal. Na capital partilla experiencias e amizade cun grupo de xente, galegos como el, aos que chamaban "os exiliados".  Manuel Rivas, Antón Patiño, Xavier Seoane, Fermín Bouza, Vicente Araguas, Menchu Lamas, etc. Comezan a xuntarse, a moverse, a experimentar, e desas andainas xorden publicacións moi modernas, cheas de ideas e de gañas de romper co existente, dentro do que podemos chamar ese mundo da contracultura.

Aquel grupo de galegos novos en Madrid, en plena transición cara a democracia, funda a revista Loia, na que aparecen publicados os seus primeiros poemas. Loia difúndese de man en man, incluíndo ademais de poemas manuscritos e mecanoescritos, obra gráfica daqueles artistas emerxentes que andaban no grupo como  Reimundo e Antón Patiño. Son só catro número saídos entre 1975 e 1978, pero abondan para ver a posición e ruptura e a estética posmoderna da xente que nela colaboraba literariamente, como Manuel Rivas, Fermín Bouza, Vicente Araguas, Xosé Manuel Pereiro ou Manuel G. Casas, entre outros

«Queriamos facer unha revista distinta, que tamén saltara os valos, aínda que foran outros. Tiñamos claro o que queriamos, ou máis ben o que non queriamos. Non queriamos ser serios, nin épicos, nin marcar camiños polos que habían discorrer outros. Teño claro que Manuel Rivas era o ideólogo, o director implícito, que propoñía colaboradores. Lois mandaba os poemas e logo comentaba: “Umm... quedou ben”, co seu sorriso tenro (...)» (Xosé Manuel Pereiro)

Os poemas de xuventude de Pereiro, escritos para a revista Loia foron publicados todos xuntos e a xeito póstumo no libro Poemas para unha loia. Unha obra que amosa a vontade de cambio, a extraordinaria modernidade dunha xente que quería romper co pasado e atopar un abrente novo para a cultura galega.



A súa estadía en Madrid alternouse con algunhas viaxes a capitais europeas, feitas case sempre en tren e en compañía de Piedad. En Lois Pereiro a viaxe é unha obriga, unha necesidade de conectar cos centros de gravidade da cultura europea do pasado e do presente. Francia, Gran Bretaña, Irlanda, Centroeuropa... Decenas de destinos nos que Pereiro vai coñecer fisicamente as paisaxes que viron crecer e nacer aos seus modelos literarios, musicais e cinematográficos, e tamén os escenarios  nos que agromaba o movemento contracultural de xeito máis evidente, como Londres ou Berlín. A grande paixón por viaxar manteríala ata os derradeiros anos da súa vida: Andalucía, Bretaña, Amsterdam, Salzburgo, Lisboa, Londres, etc. De vagar, en tren, vendo pasar as paisaxes e percorrendo eses lugares cheos de valor simbólico como o cemiterio de Pierre Lachaise en París, ou a casa de Franz Kafka en Praga, ou o muro de Berlín cos seus grafittis e os seus soldados...

A súa estadía madrileña vaise ver interrompida de súpeto pola desgraza. O monfortino foi unha das vítimas que consumiron o aceite de colza contaminado, feito que lle deixa doenzas graves para o resto da súa vida. En 1981 ten que regresar a Galicia con serios problemas de saúde que fan incluso temer pola súa vida: perda de masa muscular, parálise e fortes dores acompañarano o resto da súa existencia.
Despois dunha breve estancia coa familia, instálase na Coruña, xunto ao seu irmán Xosé Manuel. Nos primeiros meses acode a rehabilitación a Madrid, mais de seguido deixa a terapia. Na cidade herculina, e despois de intentalo brevemente coa informática, comeza a traballar de tradutor de dobraxe, colaborando  con cineastas como Xabier Villaverde. Máis adiante traballaría traducindo series para a Televisión de Galicia como Kung-Fu ou Dallas. Tamén escribiría algunhas letras do grupo Punk Radio Océano, no que tocaba o seu irmán Xosé Manuel.

Na Coruña, Lois convértese nun dos personaxes centrais da incipiente movida, sobre todo a través das súas colaboracións na revista La Naval. Revista Atlántica. Nestes anos a súa aposta pola vangarda segue vixente, mantendo a lingua galega como vehículo de expresión, e cunha temática relacionada cos escenarios urbanos en moitas ocasións marxinais. Creacións poéticas que nos falan do seu mundo interior. Nestes anos faise figura recoñecida no cativo ambiente cultural da cidade grazas as súas creacións literarias, pola súas conversas sempre afinadas e atinadas nas tascas coruñesas, e pola súa estética transgresora con reminiscencias punk, acentuada polo corpo ferido. Coñeceu o lado escuro que viviron moitos dos seus admirados poetas malditos; as drogas, e finalmente a sida foron compañeiras na súa breve e intensa vida.

Nos anos oitenta colabora cos novos creadores galegos nun contexto creativo novo, coa chegada da democracia, a aprobación do Estatuto de Autonomía e o comezo do proceso normalizador da lingua galega. De amor e desamor é un colectivo formado por de poetas coruñeses que fan recitais e que van publicar dúas obras froito desta experiencia. Canda el estaban no grupo Pilar Pallarés, Miguel Anxo Fernán-Vello, Manuel Rivas, Xavier Seoane, Francisco Salinas, Xulio López Valcárcel e Lino Braxe, entre outros. Un colectivo no que cada un ao seu xeito van creando poesía nova en galego e espallándoa a través de recitais nalgúns dos incipientes locais que abrían naquela altura na Coruña.


A revista Luces de Galiza publícase  naquela altura, e tamén nela colabora Lois Pereiro, desta volta atrevéndose cunha novela chamada Náufragos no Paradiso, que deixaría inconclusa. En 1992 publica Poemas 1981/1991, unha escolma de corenta e dous poemas nos que case albiscamos o final tráxico. Poemas de fonda carga conceptual que achegan ao lector aos reversos que se tocan: a vida e a morte, o amor e o desamor.

Nos últimos anos da súa vida o seu estado de saúde empeora. En 1994 está a piques de morrer. Nesta altura diagnostícanlle a sida. Este feito acelerou a creación en só cinco meses da súa derradeira obra, feito pouco habitual nun autor que escribía moi de vagar como foi Lois. En decembro de 1995 publícase Poesía de amor e enfermidade (1995), son obras nas que o autor presaxia que o fin está preto, que soan a dura despedida. Unha loita entre un corpo moi fatigado e o espírito libre que acubilla, entre a dor e o amor como antídoto. Amor, enfermidade, morte entrelázanse neste poemario co que o autor tenta vencer ás tebras coa forza da palabra exacta, precisa e emocionante.

A súa última aparición pública tivo lugar no Pub Moka da Coruña, na presentación do libro. Un Lois co corpo moi debilitado, pero moi lúcido de mente, recitáballe á vida e ao amor ante un local ateigado de incondicionais seguidores dun poeta de culto:

"Cando me din conta de que seguía vivo, sentín a necesidade de ser outro personaxe. Sentín e soupen que se quería vivir, seguir vivindo, tiña que ser outro. Tería que escribir ou reeescribir o que antes calara."
 Foi un ano de vida que chegou inesperadamente, no que Lois acada un período de lucidez máxima xusto a tempo de deixarnos esta memorable obra poética. Os seus dous últimos escritos, neses meses antes de morrer, son a carta dirixida a Piedad Cabo Conversa ultramarina, e a Modesta proposición para renunciar a facer xirar a roda hidraúlica dunha cíclica historia universal da infamia, que foi publicada na revista Luzes de Galiza en marzo de 1996, un testamento vital que reflicte a humanidade do poeta monfortino e, como, non, o seu espírito rebelde, crítico e ácrata.

O 24 de maio de 1996, aos 38 anos, morre Lois Pereiro no hospital da Coruña, xusto a mesma data na que se coñecía a sentenza definitiva sobre o caso da colza. Seguino a súa vontade, a familia soterrouno no camposanto parroquial de Santa Cristina do Viso.


El mesmo deixou escrito o seu propio epitafio:

“Cuspídeme enriba cando pasedes por diante do lugar onde eu repouse, 
enviándome unha húmida mensaxe de vida e de furia necesaria.


Para a preparación desta clase consultamos e tomamos datos e citas dos seguintes libros, os cales recomendamos: Lois Pereiro. A urxencia poética dun futuro alleo, de Mercedes Queixas Zas. Lois Pereiro. Naúfrago o paraíso, de Marcos Calveiro. Lois Pereiro. Radiografía do abismo, de Antón Patiño; e a Antoloxía Lois Pereiro. Poesía completa. Ademais recomendamos o portal http://loispereiro.blogaliza.org/ 


---------------------------------------------------------------------------------------

SOBRE LOIS: 

XOSÉ MANUEL PEREIRO (MONFORTE E O INCIO )
"Lois Pereiro, nun poema, dicía que a néboa era "fumadora de opio". Son experiencias persoais e depende de se che gusta a néboa ou non. Gústanme os climas fríos e a el tamén. El falaba da estética centroeuropea, e a néboa para el era importante. Vivir en Monforte é duro porque tiras ao mellor quince días sen que asome o sol. Vas a Escairón e ves a néboa, como se foses nun avión mirando as nubes. Baixo a néboa hai unha cidade. Monforte é un barrio, unha estación de tren. Cando es novo, a néboa é moi evocadora. Sentiamos os pitidos do tren. Lois e mais eu iamos sós ao colexio e non viamos nada coa néboa. Os veráns pasabámolos nas aldeas. Atravesando un bosque iamos á aldea da miña nai, guiados por Emilia, a señora que nos coidaba. Sempre nos perdiamos cando iamos dunha aldea a outra. Lembro as sombras dos castiñeiros e os contos da xente."


XOSÉ MANUEL PEREIRO (POETAS MALDITOS )
«Non se consideraba a si propio como un poeta maldito nin moito menos. Tampouco quería levar vida de poeta como os convencionalismos determinan, senón que quería ser poeta desde o seu propio estilo de vida» 

XOSÉ MANUEL PEREIRO (O OFICIO DE ESCRITOR )

"Eu sempre digo que detrás do personaxe está o creador. Era como "o roqueiro que sabe escribir". O seu cerne era a poesía. El era esencialmente poeta. Nunca pensou en ter unha carreira literaria aínda que estaba moi contento co premio O Facho e amolado porque non lle deron o premio da Crítica".

XOSÉ MANUEL PEREIRO (A ESTÉTICA DE LOIS)

"Era calado e de poucas palabras. Era máis de escoitar. Non era nada estentóreo e si que era estrito na forma. Máis que poeta punk era un poeta dandi, pre-gótico. Maqueábase moito para saír. Poñía o seu fular, a súa bufanda, o seu abrigo. Ía comprar roupa vella ao rastro. Daquela non había tendas de roupa "enrollada". Non había "chupas" de coiro. El colleu unha de motorista no rastro e eu tiven que ir por ela a Ámsterndam. El tiña aspecto decadente, e tiña gusto pola decadencia".

MANUEL RIVAS (A ESTÉTICA DE LOIS)

“Era máis Underground que un pardal no metro”

MANUEL RIVAS (O GRUPO EN MADRID)

«Houbo unha xeración de galegos estudantes en Madrid, alá polos final dos setenta, que estivo a piques de cambiar o mundo na súa totalidade e que cambiou Galicia ao seu regreso á terra. Un deles era Lois Pereiro, os outros eran moitos, e  algúns moi coñecidos: se apelidaban tamén Pereiro, ou Rivas, ou Patiño, ou Igrexas... Xentes da transición e o desencanto, pero tamén do novo xornalismo, a nova pintura, a nova novela, o novo rock. Lois Pereiro era o home da nova poesía»
«Lois ía sempre por diante. Daba a sensación de que manexaba unha radiofonía secreta e que as cousas que valían apenas no mundo elixírono a el como primeiro depositario. Non había que preocuparse polas modas. O que había que facer era seguir os pasos de Lois»

LOIS PEREIRO (A TRAXEDIA DA COLZA)

«Quizais para min foi todo menos terrible porque eu estaba preparado: desde neno tiña o presentimento dunha viaxe dramática, dunha experiencia dura que se me cruzaría na vida; tratei a morte de ti a ti porque xa levaba anos, diante do papel en branco, véndolle os dentes»

XAVIER SEOANE (DE AMOR E DESAMOR)

«Xurdiu espontaneamente, como resultado da amizade, dunha maneira neutral e onde nos divertiamos moitos. Ninguén lle esixía a ninguén que escribise unha maneira determinada ou doutra; non había unha estética común, cada un tiña a súa e o grupo arrecadábaas todas (...)
Saíramos todos do franquismo e a nosa intención era mudar as cousas, crear unha cultura moderna e homologada aos tempos. Dentro do grupo Lois Pereiro representaba o perfil dun poeta auténtico, valorábamos nel unha voz moi singular, verdadeira, cunha liña moi propia e individual, marcada pola biografía de seu e mais tamén pola súa concepción do mundo en contra do sistema, que cuestionaba
profundamente»


LINO BRAXE (DE AMOR E DESAMOR)

«So queriamos facer poesía e pasalo ben xuntos. (...) Penso que nos mantiña vivos o feito de nos sentirmos diferentes e conscientes de que podiamos conciliar intereses e vontades poéticas diferentes. (...) Cando penso na Coruña dese tempo, vexo unha Coruña con sol, un tempo de alegría e vexo nela a Lois Pereiro, o noso Loisón, como un escritor galego universal»


MANUEL RIVAS (POESÍA ÚLTIMA DE AMOR E ENFERMIDADE)
«Coido que non se tiña escrito un texto poético máis íntimo e conmovedor en lingua galega desde Follas Novas de Rosalía. Cada vez escribía e falaba con máis lucidez, nun estado de graza. E estaba feliz, cheo de desexo. Por iso chegamos a crer, crer verdadeiramente e non como metáfora,que esta vez a literatura vencera ao veleno dos foraxidos. Mais non.»


LOIS PEREIRO (POESÍA ÚLTIMA DE AMOR E ENFERMIDADE)
 «Poesía última de Amor e Enfermidade aliméntase entro dos dominios dunha urxencia demorada e aprazada, nace dunha “luminación”, do meu corpo case resucitado, e desa luz que o meu espírito sentía xa perdida definitivamente»

----------------------------------------------------------------------------------------

PEQUENA ESCOLMA DA OBRA DE LOIS



1 A miúdo botas negras e o seu xesto
(abandonadas do corpo que as esixe)

2 na postura dun acto de violencia
(sen a expresión real do asasinato)

3 pousadas coma un signo
(de furia e de nostalxia)

4 na noite lostregada
(esvaíndose da morte sen imaxe)

5 esluída no refuxio
(doutra visión que medra)

6 da procesión de euforia
(sabendo que hai un drama elaborado)

7 na creación volcánica dun soño
(coma orixe do desespero agudo)


8 na idea procreada
(dun par de botas negras)

9 que non entraría en min
(pola porta dun mundo que me invade)

10 sen o pruído curioso
(que agora me traspasa)

11 cravado sen molestias nos meus ollos
(tan cegos coma o teu útero estéril)

12 que van durmir o soño que non sinto.

"En doce versos falsos", Poemas 1981/1991


---


(Cunha bala calibre sete sesenta e cinco
no peto máis pequeno do vaqueiro, sei que
a miña vontade é decisiva para escoller
o momento e o lugar. E apálpoa cos dedos
a todas horas.)

E por primeira vez desde que souben
que aínda respiraba e seguía vivo
sei o que é sentir medo a non estalo

Interrompido na mellor escea
cando estaba soñando un soño dérmico
de paixón e beleza
cunha serea distancia literaria e sabia

Só ela podía ser tan inoportuna
groseira inculta e pouco delicada
chamándome despois de ter sobrevivido
á confortable atracción do fracaso
e saber dunha vez o que era a vida
amar e ser amado.

"Mala sorte", 

Poesía última de Amor e Enfermidade, 3. Poemas da morte sobrevivida a forza 

de paixón e sabotaxes (1995)

---


Presentimos as horas do vrao
vivir de día
os futuros soños fríos

de amenceres de lúa con armarios transparentes de ollos fríos
asesinos de princesas durmidas
en moreas de bebidas inocentes
reises da explosión solitaria
nun día escuro do país acusados de querer ser
ananos e vivir na herba
apuntándovos coa morte en decadencia
dende o día do viaxe
ou fuxida sentimental
oubeando (a chamada do bosco que se me escondía)
o sonido
de senso desesperado
o sonido tráxico.


O éstase
en sorrisa vendo
como Piedad matabas aquil buraco escuro con forma de crime
onde o silenzo ule
a tormenta nostálxica e neurótica
                                                   (un centro neurótico pro
cun límite marcado nalgún sitio)
e non era a primeira vez
que o suicidio voaba no ceo da última paisaxe
Mary (buked and scorned)
xa o tiña visto
no ceo de California.
"The flowers of friendship faded". Poemas para unha Loia

---


Sería a luz que me alagaba os ollos

da vida roubada á morte veciña

pero todos me apalpaban incrédulos

colléndome das mans.

Todos aqueles que me amaran morto

amábanme máis vivo.

Abríranse dúas portas en direccións opostas

e escollín a que se abría cara a vida

co sol entrando a eito pelas fiestras.

Tería que reanudarme

e regresar á miña propia vida

sen contaxiarme outra vez de min mesmo.

Retocaría o guión

e mudaría outra vez de personaxe

retomando a perdida

aprendizaxe.


"Desde a superfície dun novo e imprevisto salvamento". Poesía última de amor e enfermidade

---

«Sigo a estar da parte da beleza, dos que nos sentimos na obriga de loitar, desde que o mundo é mundo, polo que sempre nos resultou moralmente xusto é evidente, a pesar de tantas dúbidas, decepcións e diferentes perspectivas de actuación, levando ás costas tantas traizóns decepcionantes en veritxinosa e constante cadea de agresións dunha historia de infamia que xa non nos permite ser inxenuos, porque se as vítimas de antes pretenden ser verdugos á súa vez, ¿de que parte que non sexa sempre a das vítimas, dos nosos vencidos doutras guerras, podemos estar xa?»

Modesta proposición para renunciar a facer xirar a roda hidraúlica dunha cíclica historia universal da infamia